Μετά από έναν χρόνο λειτουργίας της Στρατιωτικής Διοίκησης, τα Δωδεκάνησα μπορούσαν να περιέλθουν στο πολιτικό καθεστώς που θα τους επέτρεπε την πλήρη ενσωμάτωση στον εθνικό κορμό. Με αυτόν το στόχο, προκρίθηκε η μορφή της Γενικής Διοίκησης, στα οργανωτικά πρότυπα των «Νέων Χωρών» -των περιοχών δηλαδή που είχαν απελευθερωθεί με τους Βαλκανικούς Πολέμους. Ο πολιτικός επικεφαλής της Διοίκησης ήταν ισόβαθμος με υπουργό και είχε αυξημένη αυτονομία στη λήψη αποφάσεων.

Στο Πάρκο Εθνικής Συμφιλίωσης λειτουργεί η έκθεση Γράμμος: Διαδρομές στην Ιστορία, μέσα από την οποία προβάλλεται η κοινωνία της ευρύτερης περιοχής από τα τέλη του 19ου έως τα μέσα του 20ού αιώνα. Παράλληλα, παρουσιάζονται οι συγκρούσεις και οι απελευθερωτικοί αγώνες, που επηρέασαν καθοριστικά την περιοχή, από το Μακεδονικό Αγώνα, τους Βαλκανικούς Πολέμους και τον Α´ Παγκόσμιο Πόλεμο, μέχρι τον Β´ Παγκόσμιο Πόλεμο με τη Μάχη της Πίνδου και την Αντίσταση.

Στο πλαίσιο της συμμετοχής του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία στη 16η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης παρουσιάστηκε μέρος της έκθεσης Πολεμώντας για την Ειρήνη: Ελλάδα – Ιταλία – Ισπανία στη δεκαετία του ’80 στο Διεθνές Εκθεσιακό Κέντρο Θεσσαλονίκης (ΔΕΘ-HELEXPO).

Το 1915, στην κρίσιμη περίοδο του Α´ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Ελευθέριος Βενιζέλος ως πρωθυπουργός της Ελλάδας, συγκρούεται με τον βασιλιά Κωνσταντίνο για τις επιλογές του Θρόνου σχετικά με την εξωτερική πολιτική αλλά και τις παρεμβάσεις του στη λειτουργία των θεσμών. Τον Σεπτέμβριο του 1915 ο Βενιζέλος παραιτείται και ένα χρόνο αργότερα καταφεύγει στη Θεσσαλονίκη όπου συγκροτεί Προσωρινή Κυβέρνηση, κηρύσσοντας την είσοδο της χώρας στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ. Η Ελλάδα έχει πλέον δύο κυβερνήσεις με δύο διαμετρικά αντίθετες πολιτικές και μια κοινωνία που οδηγείται στον Εθνικό Διχασμό.

«[…] Ἐφρόντισα λοιπὸν ὅσον ἐμπόρεσα νὰ ρίψω μόνον τὰ πρῶτα θεμέλια πολιτεύματος ἐλευθέρου, τὰ ὁποῖα, ἂν δὲν ἀνατραπῶσιν ἀφ’ ὅσους σχεδιάζουν τὴν ἀνατροπήν των, ἠμποροῦν νὰ χρησιμεύσουν δι’ ἄλλους ἐμπειροτέρους ἀπ’ ἐμέ, διὰ νὰ ἐπεικοδομήσωσιν οἰκοδομὴν λαμπρὰν καὶ ἀξίαν τῆς Ἑλλάδος».

«Ἐν ὀνόματι τῆς Ἁγίας καὶ Ἀδιαιρέτου Τριάδος,

Τὸ Ἑλληνικὸν Ἔθνος, τὸ ὑπὸ τὴν φρικώδη ὀθωμανικὴν δυναστείαν, μὴ δυνάμενον νὰ φέρῃ τὸν βαρύτατον καὶ ἀπαραδειγμάτιστον ζυγὸν τῆς τυραννίας, καὶ ἀποσεῖσαν αὐτὸν μὲ μεγάλας θυσίας, κηρύττει σήμερον διὰ τῶν νομίμων παραστατῶν του, εἰς Ἐθνικὴν συνηγμένων Συνέλευσιν, ἐνώπιον Θεοῦ καὶ ἀνθρώπων, τὴν Πολιτικὴν αὑτοῦ Ὕπαρξιν καὶ Ἀνεξαρτησίαν.

«Τοιαῦτα πρεσβεύοντες συνῆλθον εἰς Ἐπίδαυρον οἱ πρῶτοι νομοθέται τῆς Ἑλλάδος. Οἱ νεώτεροι, οἱ εὐτυχήσαντες νὰ ἀνοίξωσι τοὺς ὀφθαλμοὺς πρὸς ἥλιον μὴ σκοτιζόμενον ὑπὸ νεφῶν δουλείας, νὰ πατήσωσι γῆν ἐλευθέραν, ν’ ἀναπνεύσωσιν ἀέρα ἐλεύθερον· αὐτοὶ οἱ κληρονομήσαντες τὸ ἀνεκτίμητον δικαίωμα τοῦ συνέρχεσθαι καὶ συνδιαλέγεσθαι, συζητεῖν, ἀδυνατοῦσι νὰ φαντασθῶσι τὸν ἔξαλλον ἐνθουσιασμὸν τοῦ ἔθνους, ὅτε μετὰ τυραννίαν τετρακοσίων σχεδὸν ἐτῶν συνήρχετο δι’ ἀντιπροσώπων ἵνα βουλευθῇ κυριαρχικῶς περὶ τῶν οἰκείων συμφερόντων.

«Ὅτι ἡ διοίκησις αὕτη θέλει εἶναι προσωρινὴ μέν, ἀλλὰ σταθερά, μέχρις ὅτου τὸ ἔθνος, Θεοῦ συνευδοκοῦντος, ἐπιτύχῃ ἥσυχον καὶ ἁρμόδιον καιρόν, ἵνα συστήσῃ τελειοτέραν Διοίκησιν».

Α΄ ψήφισμα του Οργανισμού της Πελοποννησιακής Γερουσίας, Επίδαυρος, 27 Δεκεμβρίου 1821

«[…] μᾶλλον δὲ τοὺς κατὰ μέρος πολέμους ἑνώσαντες, ὁμοθυμαδὸν ἐκστρατεύσαμεν, ἀποφασίσαντες ἢ νὰ ἐπιτύχωμεν τὸν σκοπόν μας, καὶ νὰ διοικηθῶμεν μὲ νόμους δικαίους, ἢ νὰ χαθῶμεν ἐξ ὁλοκλήρου, κρίνοντες ἀνάξιον νὰ ζῶμεν πλέον ἡμεῖς οἱ ἀπόγονοι τοῦ περικλεοῦς ἐκείνου ἔθνους τῶν Ἑλλήνων ὑπὸ δουλείαν τοιαύτην, ἰδίαν μᾶλλον τῶν ἀλόγων ζώων, παρὰ τῶν λογικῶν ὄντων».

Διακήρυξις της Εθνικής Συνελεύσεως (απόσπασμα), Επίδαυρος, 15 Ιανουαρίου 1822

Οι απαρχές