«Ἀφοῦ δὲ εὕρομεν τὴν καλλιοτέραν διοίκησιν, τότε θέλομεν καταλάβει καὶ τί ἐστὶ ἐλευθερία, περὶ ἧς ὁ λόγος, καὶ πόσων ἀξίων κατορθωμάτων καὶ ἀρετῶν εἶναι πρόξενος, καὶ τέλος πάντων εἰς τί συνίσταται ἡ ὁμοιότης καὶ ἡ ὁμόνοια· ὁποὺ βεβαιωθέντες εἰς αὐτά, νὰ προσπαθήσωμεν νὰ τὰ ξαναποκτήσωμεν, καὶ νὰ ἀναλαμπρύνωμεν τὸ Γένος μας, τὸ ὁποῖον ἡ τυραννία τόσον ἠμαύρωσεν».
Ανωνύμου του Έλληνος, Ελληνική Νομαρχία, Ιταλία 1806 (απόσπασμα)
Η Ελληνική Επανάσταση και τα συντάγματά της, με το δημοκρατικό και φιλελεύθερο πνεύμα τους, έχουν την αφετηρία τους στις ιδέες του Διαφωτισμού και στις μεγάλες επαναστάσεις που αυτός γέννησε: την Αμερικανική και τη Γαλλική.
Το Αμερικανικό Σύνταγμα, η Γαλλική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη καθώς και τα τρία συντάγματα της Γαλλικής Επανάστασης, διαμόρφωσαν το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα κινηθούν τα επαναστατικά ρεύματα της εποχής. Απόστολοι των νεωτερικών αυτών ιδεών για τους υπηκόους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν οι Έλληνες Διαφωτιστές, με προεξάρχοντες τον Ρήγα Βελεστινλή και τον Αδαμάντιο Κοραή.
Οι ριζοσπαστικές πολιτειακές απόψεις του Ρήγα Βελεστινλή αποκρυσταλλώνονται στη Νέα Πολιτικὴ Διοίκηση […], όπου περιγράφει το όραμά του για τη δημιουργία του κράτους της Ελληνικής Δημοκρατίας των βαλκανικών λαών. Το πολίτευμα του ιδανικού αυτού κράτους, με κυρίαρχο το λαό, θα αναγνώριζε τις πολιτιστικές και εθνολογικές ιδιαιτερότητες των πολιτών του. Το κράτος θα ήταν ενιαίο, γνήσια δημοκρατικό και, πάνω απ’ όλα, έντονα συμμετοχικό σε όλα τα επίπεδα της νομοθεσίας και της διακυβέρνησης. Στη ριζοσπαστική παράδοση του Διαφωτισμού ανήκει και το έργο Ελληνική Νομαρχία ήτοι Λόγος περί Ελευθερίας του «Ανωνύμου του Έλληνος».
Από την άλλη, ο κύριος εκφραστής των φιλελεύθερων ιδεών του Διαφωτισμού, ο Αδαμάντιος Κοραής, θα ασκήσει ουσιαστικότερη επίδραση στα συνταγματικά κείμενα της Επανάστασης. Στο πλούσιο συγγραφικό και εκδοτικό του έργο, ο Κοραής προκρίνει μια φιλελεύθερη, αβασίλευτη, αντιπροσωπευτική δημοκρατία βασισμένη στις αρχές του Κοινωνικού Συμβολαίου, ενώ προτάσσει τις ατομικές ελευθερίες και τα δικαιώματα του ανθρώπου. Ωστόσο, θεωρεί ότι της πολιτικής απελευθέρωσης των Ελλήνων πρέπει να προηγηθεί η αναμόρφωση της κοινωνίας με την παιδεία, την οικονομική ανάπτυξη και τον παραμερισμό των παλαιών ηγετικών ομάδων.
Τέλος, σημείο αναφοράς και έμμεσης επιρροής στις πολιτειακές αντιλήψεις των χρόνων της Εθνεγερσίας αποτέλεσαν τα τρία συντάγματα της Επτανήσου Πολιτείας, όχι τόσο με το συντηρητικό προσανατολισμό τους, όσο με το πολιτικό δεδομένο που έθετε η ίδια η ύπαρξή τους.
ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ
