Μόλις κυκλοφόρησε, από τις εκδόσεις του Ιδρύματος Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, η Ιστορία του τακτικού στρατού 1821-1833 του Χρήστου Βυζάντιου, τρίτος τόμος της σειράς «Κείμενα Μνήμης» (διευθυντής: Παντελής Μπουκάλας), με εισαγωγή, επιστημονική επιμέλεια και σχόλια των ιστορικών Νίκου Θεοτοκά (Πάντειο Πανεπιστήμιο) και Διονύση Τζάκη (Ιόνιο Πανεπιστήμιο).
Ο συγγραφέας, Χρήστος Βυζάντιος, γεννημένος το 1804 στην Κωνσταντινούπολη, ήρθε νεαρότατος στην επαναστατημένη Ελλάδα, το 1823. Πολέμησε στο Ναύπλιο, την Κάρυστο, το Χαϊδάρι, την Ακρόπολη, τη Χίο και αλλού ως μέλος του νεοσύστατου ολιγάριθμου τακτικού στρατού, ενός σώματος που απαξιώθηκε από την πλειονότητα των οπλαρχηγών του 1821. Ακριβώς γι’ αυτό τον λόγο η εξιστόρησή του, που εκδόθηκε αρχικά το 1837 και σε εκτενέστερη και αναθεωρημένη μορφή το 1874, αποτελεί μια από τις σπάνιες και πιο πολύτιμες μαρτυρίες για την Ελληνική Επανάσταση.
Όπως σημειώνει στο εισαγωγικό του σημείωμα ο Παντελής Μπουκάλας, «ο Βυζάντιος πίστευε ακράδαντα ότι μόνον ένας «ὠργανισμένος» στρατός θα μπορούσε να υπηρετήσει την εθνική ιδέα», «ωστόσο δεν μειώνει τη συμβολή των ατάκτων στον Αγώνα ώστε, πλαγίως, να δικαιώσει το Τακτικό και την προσωπική του θητεία στις τάξεις του. Δεν είναι αυτό το μέλημά του. Αναγνωρίζει άλλωστε ότι «ὁ ἄτακτος στρατὸς ἦτο ὁλόκληρον τὸ ἔθνος μετασχηματισθὲν εἰς στρατόν, ὁ δὲ τακτικὸς ἦτο τὸ πολλοστημόριον αὐτοῦ». Η πίκρα του απορρέει από το γεγονός ότι ο τακτικός στρατός «δὲν ἐθεωρεῖτο ὡς ἐθνικός», γιατί τα μέλη του ήταν κυρίως «ἑτερόχθονες», όπως άλλωστε και ο συγγραφέας.
Η εκτενής εισαγωγή (στην οποία οι επιστημονικοί επιμελητές εντάσσουν το κείμενο στη σύγχρονη ιστοριογραφική και θεωρητική συζήτηση περί τακτικού και άτακτου στρατού) τα αναλυτικά σχόλια και το ευρετήριο βοηθούν τον σημερινό αναγνώστη να προσεγγίσει και να κατανοήσει το σημαντικό αυτό έργο.
Η σειρά «Κείμενα Μνήμης» (αρ. 1: Αρτέμιος Ν. Μίχος, Απομνημονεύματα της δευτέρας πολιορκίας του Μεσολογγίου…, εισαγωγές, επιστημονική επιμέλεια, σχόλια: Μαρία Ευθυμίου, Βαγγέλης Σαράφης· αρ. 2 Χριστόφορος Περραιβός, Απομνημονεύματα πολεμικά διαφόρων μαχών…, εισαγωγή-επιστημονική επιμέλεια - σχόλια: Στέφανος Παπαγεωργίου) εντάσσεται στον κύκλο δράσεων «1821-2021: 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821», με τον οποίο το Ίδρυμα της Βουλής μετέχει στις εκδηλώσεις για τον εορτασμό της επετείου του Αγώνα.
