Βιβλιοπαρουσίαση: «Οι πρόσφυγες του ’22 και η Ελλάδα. Τρεις εκδόσεις του Ιδρύματος της Βουλής»
Το Σάββατο 10 Οκτωβρίου 2024 πραγματοποιήθηκε εκδήλωση με θέμα «Οι πρόσφυγες του ’22 και η Ελλάδα: τρεις εκδόσεις του Ιδρύματος της Βουλής», στο βιβλιοπωλείο του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης στη Θεσσαλονίκη (Τσιμισκή 11). Πρόκειται για την πρώτη από μια σειρά βιβλιοπαρουσιάσεων που προγραμματίζουν το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία και το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης στον χώρο του βιβλιοπωλείου του δεύτερου στη Θεσσαλονίκη.
Σε αυτήν παρουσιάστηκαν οι εκδόσεις του Ιδρύματος της Βουλής: Ν. Ανδριώτης, Πρόσφυγες στην Ελλάδα 1821-1940: υποδοχή – περίθαλψη – αποκατάσταση (Αθήνα 2020)· Ν. Ανδριώτης, Η. Νικολακόπουλος, Σ. Ριζάς, Χρ. Χρηστίδης (επιμ.), Η πολιτική συμπεριφορά των προσφύγων, 1923-1967 (Αθήνα 2022)· Ευ. Χατζηβασιλείου (επιμ.), Πρακτικά Συνεδρίου «100 χρόνια μετά: οι πρόσφυγες του 1922 & η δημιουργία της νέας Ανατολικής Μακεδονίας» (Αθήνα 2024), έργα που προσεγγίζουν πτυχές των δυσκολιών αλλά και ιστορίες δημιουργίας (γηγενών και προσφύγων), που διαμόρφωσαν το σύγχρονο ελληνικό κράτος.
Την εκδήλωση άνοιξε ο διευθυντής του ΜΙΕΤ, Κώστας Κωστής, καλωσορίζοντας την αρχή της νέας αυτής πρωτοβουλίας, που διευρύνει την ήδη υπάρχουσα συνεργασία των δύο ιδρυμάτων. Σημείωσε ότι τα παρουσιαζόμενα βιβλία είναι εξαιρετικά αξιόλογα, έργα που αναδεικνύουν ταυτόχρονα και την ωριμότητα στην οποία έχει φτάσει η ιστοριογραφία για τους πρόσφυγες. Ο γενικός γραμματέας του Ιδρύματος της Βουλής, Ευάνθης Χατζηβασιλείου, εξέφρασε την ευχαρίστησή του για την ενίσχυση της συνεργασίας των δύο φορέων, τονίζοντας παράλληλα ότι η Θεσσαλονίκη είναι ο καταλληλότερος χώρος για να συζητηθούν θέματα για την προσφυγιά του ’22, την εμπειρία και τις συνέπειές της. Επισήμανε ότι το Ίδρυμα της Βουλής από πολύ νωρίς έχει δώσει ιδιαίτερη έμφαση στο θέμα των προσφύγων, μέσα από ποικίλες δράσεις (εκθέσεις, ερευνητικά προγράμματα, εκδόσεις), που προέβαλαν πτυχές και πέρα από την εγκατάσταση και την αποκατάσταση, όπως θεσμικά ζητήματα, ζητήματα πολιτικής εκπροσώπησης κ.λπ.
O Νίκος Ανδριώτης (δρ Ιστορίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, συγγραφέας του τόμου Πρόσφυγες στην Ελλάδα 1821-1940: υποδοχή – περίθαλψη – αποκατάσταση) τόνισε ότι το ελληνικό κράτος, ήδη από την ίδρυσή του είχε αντιμετωπίσει κύματα προσφύγων. Από τη εποχή του Καποδίστρια υπήρξε μέριμνα για την υποδοχή, την περίθαλψη, την εγκατάσταση και τη συνολική αποκατάσταση των προσφύγων, μέσα από τη λήψη θεμελιωδών αποφάσεων και τη λειτουργία νέων θεσμών. Επάνω στην ίδια βασική φιλοσοφία, η Ελλάδα ανταποκρίθηκε απέναντι στο μεγάλο προσφυγικό ρεύμα του 1922. Ο συγγραφέας του τόμου, κατά κύριο λόγο, αναφέρθηκε στην εξέλιξη της περίθαλψης και της οριστικής εγκατάστασης/αποκατάστασης των προσφύγων, αλλά και στην εξέλιξη της περίθαλψης αλλοδαπών προσφύγων, της σχετικής βοήθειας από το εξωτερικό, της πολιτογράφησης των ομογενών προσφύγων και των σχέσεων των προσφύγων με τους γηγενείς κατοίκους.
Ο Κυριάκος Χατζηκυριακίδης (επίκουρος καθηγητής, Έδρα Ποντιακών Σπουδών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης), αφού αναφέρθηκε στη δραστηριότητα του Ιδρύματος της Βουλής κατά την εικοσαετή λειτουργία του, επικεντρώθηκε στις παρουσιαζόμενες εκδόσεις. Για τον τόμο Πρόσφυγες στην Ελλάδα 1821-1940: υποδοχή – περίθαλψη – αποκατάσταση, σημείωσε ότι αποτελεί μελέτη αναφοράς στην ελληνική ιστοριογραφία για το προσφυγικό στην Ελλάδα, μια επιτομή που μπορεί να αποτελέσει χρήσιμο βοήθημα για κάθε ενδιαφερόμενο.
Για την έκδοση Η πολιτική συμπεριφορά των προσφύγων 1923-1967, παρατήρησε ότι αποτελεί σημαντική συμβολή στην ελληνική ιστοριογραφία για τους πρόσφυγες της καθ’ ημάς Ανατολής. Επισήμανε ότι μέσα από τα άρθρα ιστορικών εγνωσμένης αξίας και τις προσωπογραφίες πολιτικών προσφυγικής καταγωγής της πρώτης γενιάς, αναδεικνύεται η πολιτική και εκλογική συμπεριφορά των προσφύγων καθώς και το πώς αυτή η συμπεριφορά και συμμετοχή επηρέασε και σταδιακά διαμόρφωσε την πολιτική ζωή της χώρας, από τις εκλογές του Δεκεμβρίου του 1923 –όπου οι πρόσφυγες συμμετείχαν ως πολιτογραφημένοι Έλληνες πολίτες– έως και την προδικτατορική περίοδο.
Τέλος, για τον τόμο «100 χρόνια μετά: οι πρόσφυγες του 1922 & η δημιουργία της νέας Ανατολικής Μακεδονίας», επισήμανε ότι οι πρωτότυπες επιστημονικές συμβολές του παρουσιάζουν το ζήτημα των μετακινήσεων και των προσφυγικών ροών της περιόδου 1912-1924, της ανταλλαγής πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, καθώς και θέματα της προσφυγικής εγκατάστασης και αποκατάστασης σε Δράμα και Καβάλα. Μέσα από τις σελίδες του τόμου προσφέρεται ένα πανόραμα αυτής της μελέτης περίπτωσης, καθώς το αυξημένο ποσοστό προσφύγων στις εν λόγω περιοχές τις καθιστούν αντιπροσωπευτικό παράδειγμα για τη διαχείριση του ζητήματος.
Ο Βλάσης Βλασίδης (καθηγητής, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας) ξεκίνησε εκφράζοντας τη χαρά του που το Ίδρυμα της Βουλής, μέσω τέτοιων εκδηλώσεων, ενισχύει την παρουσία του στη Θεσσαλονίκη. Με αφορμή τις τρεις παρουσιαζόμενες εκδόσεις, αναφέρθηκε στο ζήτημα της διαχείρισης της προσφυγιάς και του τραύματός της. Ένα τραύμα ατομικό, συλλογικό αλλά ταυτόχρονα και η σημαντικότερη τομή στη σύγχρονη ιστορία του έθνους. Παρατήρησε ότι ένα μέρος του δημόσιου διαλόγου ασχολείται με το θυμικό και την επιθυμία να διατηρηθεί η ανάμνηση της προσφυγιάς, της Μικρασιατικής Καταστροφής και της γενοκτονίας των Ποντίων, και τα βιώματα των προηγούμενων γενιών να μετατραπούν σε δημόσια ιστορία. Κάτι τέτοιο είναι αναμενόμενο από όσους έχουν προσφυγική καταγωγή. Από την άλλη, υπάρχει η προσέγγιση της επιστήμης, που με εργαλείο τον ορθολογισμό, αξιοποιεί και αναλύει στοιχεία, διαμορφώνοντας την εικόνα των γεγονότων. Οι παρουσιαζόμενοι τόμοι, σημείωσε, αναφέρονται σε συγκεκριμένα πράγματα, στην περίθαλψη, την άφιξη, τη σίτιση, την υγειονομική περίθαλψη, τη στέγαση, την αγροτική και την αστική αποκατάσταση, αλλά και την ιδιότητα του πρόσφυγα, τις σχέσεις με τους ντόπιους, καθώς και την πολιτογράφηση των προσφύγων. Επιπλέον, οι μελέτες ξεπερνούν τις εμπειρικές γνώσεις των εμπειρογνωμόνων των προηγούμενων δεκαετιών, προσεγγίζοντας τα ζητήματα σε ένα γενικότερο επίπεδο.
Ο Ιάκωβος Μιχαηλίδης (καθηγητής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης) παρατήρησε ότι οι εκδόσεις του Ιδρύματος της Βουλής για το προσφυγικό συνιστούν μια μεγάλη και πρωτότυπη βιβλιογραφική παραγωγή. Και αυτό συμβαίνει γιατί, πέρα από τις αναγνώσεις των ιστορικών και τις διαφορετικές ερμηνείες που τροφοδοτούν την έρευνα, χρησιμοποιείται πλέον ένα μεγάλο εύρος τεκμηρίων: στοιχεία που προέρχονται από διάφορα τοπικά, δημόσια και ιδιωτικά, αρχεία καθώς και εφημερίδες. Εστιάζοντας στον τόμο για την Πολιτική συμπεριφορά των προσφύγων 1923-1967, τον χαρακτήρισε την πιο ουσιαστική μελέτη από όσες έχουν γίνει έως τώρα, η οποία αποτιμά την πολιτική συμπεριφορά των προσφύγων, μιας πολιτικής ομάδας που σε μεγάλο βαθμό έκρινε τις εκλογές του Μεσοπολέμου. Παρατήρησε, ωστόσο, ότι οι πρόσφυγες τη δεκαετία του 1930 δεν ήταν κάτι ενιαίο, δεν είχαν όλοι τα ίδια χαρακτηριστικά, ούτε ήταν συλλήβδην προσκείμενοι στον Βενιζέλο, ενώ προχωρώντας στη δεκαετία του 1940, εντάχθηκαν σε άλλες ενσωματώσεις, όπως δεξιά - αριστερά και ούτω καθεξής. Επισήμανε ακόμη ότι στις μελέτες του εν λόγω τόμου, για πρώτη φορά γίνεται χρήση και σημαντικών ξένων αρχείων, προσφέροντας τη δυνατότητα της καταγραφής στην ελληνική ιστοριογραφία των μοντέλων του Μεσοπολέμου τα οποία ενέπνευσαν και χρησιμοποιήθηκαν για την ανοικοδόμηση της μεταπολεμικής Ελλάδας.
Η εκδήλωση έκλεισε με ερωτήσεις του κοινού και περαιτέρω συζήτηση σε επιμέρους θέματα του προσφυγικού ζητήματος, της αντιμετώπισής του αλλά και της διαχείρισης του τραύματός του.
