Το συνέδριο για τους πρόσφυγες του 1922 και τη δημιουργία της νέας Ανατολικής Μακεδονίας: ένας πρώτος απολογισμός
Η Μικρασιατική Καταστροφή, με την προσφυγιά, τις ανθρώπινες απώλειες και τον αγώνα της εγκατάστασης στις νέες πατρίδες αποτελεί αναμφίβολα ένα από τα σοβαρότερα τραύματα στην ιστορία του ελληνικού πολιτισμού· τα ίχνη της χαράχτηκαν βαθιά στη συλλογική μνήμη. Ωστόσο, μαζί με την τραγωδία, τον ξεριζωμό και τον πόνο, το 1922 σηματοδοτεί και ένα σπουδαίο επίτευγμα, την έναρξη ενός μεγάλου μετασχηματισμού του κράτους και της κοινωνίας. Η έλευση των προσφύγων και η ενσωμάτωσή τους στην ελληνική κοινωνία, μέσα από τις αντιθέσεις, τις αντιπαραθέσεις και τις δυσκολίες, οδηγεί σε μια νέα σύνθεση, με καταλυτικά αποτελέσματα για την πολιτική, την κοινωνία και τον πολιτισμό.
Στη μεγάλη αυτή αλλαγή αναφερόμαστε συχνά, αλλά αγνοούμε ακόμα πολλά για τους τρόπους που έγινε, τις συγκεκριμένες μορφές που έλαβε ανά τόπο και τομέα. Τη διαδικασία αυτή, που πήρε τον χαρακτήρα μιας ειρηνικής εποποιίας, θέλησε να εξετάσει το συνέδριο «100 χρόνια μετά: οι πρόσφυγες του 1922 και η δημιουργία της νέας Ανατολικής Μακεδονίας», που οργάνωσαν το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, ο δήμος Δράμας και ο δήμος Καβάλας, στην Καβάλα και τη Δράμα, στις 11, 12 και 13 Νοεμβρίου 2022.
Το συνέδριο, κατά γενική ομολογία των συμμετεχόντων, του κοινού και των μέσων που το κάλυψαν, υπήρξε εξαιρετικά επιτυχημένο. Ως στοιχεία αυτής της επιτυχίας και σημαντικές συμβολές του συνεδρίου μπορούν να επισημανθούν:
α) Η συγκεκριμένη μελέτη και κριτική εξέταση των όψεων του μεγάλου αυτού μετασχηματισμού. Στις εφτά συνεδρίες, 28 επιστήμονες φώτισαν, αξιοποιώντας πρωτότυπο αρχειακό υλικό, ένα ευρύ φάσμα θεμάτων – από τα πληθυσμιακά και δημογραφικά δεδομένα, την αλλαγή του γεωγραφικού τοπίου και τη δημιουργία υποδομών μέχρι τις εκλογικές συμπεριφορές και την πολιτική εκπροσώπηση, τις συνθήκες της καθημερινότητας, τις πολιτισμικές διαστάσεις και τις διαδρομές της μνήμης. Μέσα από τις εισηγήσεις, κάτι που θα αποτυπωθεί ακόμα ευκρινέστερα στα Πρακτικά, έχουμε μια συνθετική εικόνα των αλλαγών που πυροδοτεί η προσφυγική εγκατάσταση στη Δράμα και την Καβάλα του Μεσοπολέμου. Η επιλογή του τόπου δεν είναι διόλου τυχαία, καθώς πρόκειται για τις δύο περιοχές με τη μεγαλύτερη προσφυγική εγκατάσταση – και η εικόνα αυτή μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά χρήσιμη για τη συγκριτική μελέτη και άλλων περιοχών του ελληνικού κράτους.
β) Η προσέγγιση προχωρούσε εις βάθος και ήταν πολυπρισματική, καθώς ανέδειξε, πέρα από τις κλασικές όψεις, πτυχές όπως η τροφοδότηση της λογοτεχνίας από την προσφυγική εμπειρία, η διαχείριση του υλικού πολιτισμού των προσφύγων σήμερα, η ποίηση των τουρκόφωνων Ανταλλαξίμων, οι διαδρομές της μνήμης και η παρουσία τους όχι μόνο στην ελληνική αλλά και την τουρκική ιστοριογραφία.
γ) Οι εργασίες του συνεδρίου αποτέλεσαν, εκτός των άλλων, και έμπρακτη απόδειξη του σημαντικού επιστημονικού δυναμικού της περιοχής. Νεότεροι και παλαιότεροι, ερευνητές, ιστορικοί, φιλόλογοι, πολιτικοί επιστήμονες, αρχειονόμοι κ.ά., που κατάγονται, ζουν και εργάζονται στους δύο νομούς αποτέλεσαν την καρδιά του συνεδρίου, στο οποίο, τις τρεις μέρες που διήρκεσε, αναπτύχθηκε ένας υψηλού επιπέδου επιστημονικός διάλογος, μέσα από τις ανακοινώσεις, την ανταλλαγή απόψεων και τις συζητήσεις.
δ) Το συνέδριο συνομιλούσε διαρκώς με την κοινωνία της Δράμας και της Καβάλας, όπως έδειξε η παρουσία εκπροσώπων των τοπικών αρχών και πολυπληθoύς κοινού, και στις δύο πόλεις· ενός κοινού το οποίο παρακολούθησε με ενδιαφέρον και μετείχε στη διαδικασία με ερωτήσεις και παρατηρήσεις. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι το συνέδριο υπήρξε το γόνιμο αποτέλεσμα της συνεργασίας του Ιδρύματος της Βουλής με τους δήμους Δράμας και Καβάλας. Και, όπως τόνισαν με χαρά οι δύο δήμαρχοι, συνιστά ένα πρώτο βήμα για κοινά πολιτιστικά εγχειρήματα και των δύο δήμων, που θα ακολουθήσουν.
ε) Τέλος, η αυστηρή επιστημονική προσέγγιση μπόρεσε, μέσα από τις ανακοινώσεις και τις συζητήσεις να συνυπάρξει αρμονικά με τη ζώσα μνήμη της προσφυγιάς του 1922 και της εγκατάστασης, με την απόδοση τιμής στις γενιές των προγόνων.
Τα Πρακτικά του Συνεδρίου πρόκειται να κυκλοφορήσουν σε έντυπη μορφή το επόμενο διάστημα, με τη φροντίδα των οργανωτών.