Δ Συνάντηση στο Πάρκο
Το διήμερο 13-14 Σεπτεμβρίου πραγματοποιήθηκε με επιτυχία η τέταρτη, καθιερωμένη πλέον, Συνάντηση στο Πάρκο Εθνικής Συμφιλίωσης, που διοργάνωσε το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία σε συνεργασία με τη Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών. Τη φετινή Συνάντηση, που είχε ως θέμα τις Λαϊκές Παραδόσεις της Πίνδου τίμησαν με την παρουσία τους, μεταξύ άλλων, ο ομότιμος καθηγητής Βυζαντινής Ιστορίας Ευάγγελος Χρυσός, πρώην γενικός γραμματέας του Ιδρύματος της Βουλής και ο ακαδημαϊκός Πασχάλης Κιτρομηλίδης, ο γενικός γραμματέας του Ιδρύματος της Βουλής καθηγητής Ευάνθης Χατζηβασιλείου, ενώ χαιρετισμό απηύθυνε ο δήμαρχος Νεστορίου Χρήστος Γκολσιόπουλος.
Στην πρώτη συνεδρία, το απόγευμα της Παρασκευής 13 Σεπτεμβρίου, με συντονίστρια την πρόεδρο της Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών, ομότιμη καθηγήτρια Κατερίνη Λιάμπη, στο επίκεντρο της συζήτησης βρέθηκαν οι λαϊκές παραδόσεις την Πίνδου και οι άνθρωποι.
Ο γνωστός πεζογράφος Βασίλης Γκουρογιάννης μίλησε για τις Διηγήσεις των παραφυσικών φαινομένων. Πρόκειται για το έργο που τον καθιέρωσε στην πεζογραφία, ένα βιωματικό αφιέρωμα σε νοσταλγικές διηγήσεις που άκουγε στα παιδικά του χρόνια, γεμάτες με στοιχειά ή και φαντάσματα. Πίσω από κάθε ιστορία αληθινή ή αληθοφανή, έψαχνε να βρει μια διαπίστωσηερμηνεία, όπως ότι οι βρικόλακες δεν είναι πάντοτε κακόβουλοι. Ιδιαίτερη σημασία ο Γκουρογιάννης δίνει στο πως αισθάνεται κανείς ακούγοντας ή μεταφέροντας τέτοιες ιστορίες.
Ο λαογράφος Παναγιώτης Καμηλάκης αναφέρθηκε εκτενώς στα Γραμμοχώρια και τα Γιαννοχώρια, τις σημαίνουσες συστάδες των ορεινών οικισμών των οποίων η επιβίωση και ακμή αποδίδεται στην πατροπαράδοτη ενασχόληση των κατοίκων τους με την κτηνοτροφία και ιδιαίτερα με την υλοτομία, ενασχολήσεις άμεσα συνδεδεμένες με αρκετές λαϊκές παραδόσεις.
Ορισμένα από τα σημαντικότερα δημοτικά τραγούδια της Πίνδου παρουσίασε η υποφήφια δρ του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Δήμητρα Μυτιλή (υποψήφια δρ του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, υπεύθυνη του Τμήματος Διαχείρισης Ποιότητας, Συγχρηματοδοτούμενων Προγραμμάτων και Επιστημονικού Σχεδιασμού της Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών). Ακολουθώντας τη διάκρισή τους, σε σχέση με τον άνθρωπο (τραγούδια ερωτικά, της αγάπης, του χωρισμού, της ξενιτιάς, του γάμου, ιστορικά), υπενθύμισε πως ο πλούτος των τραγουδιών με τη δύναμη λόγου και μουσικής, αποτελούν αυθεντικό αποτύπωμα των κατά τόπους παραδόσεων ως ουσιαστική έκφραση των ανθρώπων της Πίνδου.
Το πολιτιστικό τοπίο της Πίνδου και τις μεταβολές του διαχρονικά παρουσίασε ο ερευνητής του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών Παρασκευάς Ποτηρόπουλος, δίνοντας έμφαση στις παραγωγικές –κατά τόπους– δραστηριότητες, μέσα από τις οποίες διαμορφώνονται οι λαϊκές παραδόσεις. Για παράδειγμα, αναφέρθηκε στις πλέον χαρακτηριστικές πολιτιστικές ομάδες της Πίνδου, στους Σαρακατσάνους, στους Βλάχους και στους Αρβανιτόβλαχους, οι οποίοι και ασχολήθηκαν ιδιαίτερα με την νομαδική-ημινομαδική κτηνοτροφία.
Στα δέντρα ως στοιχεία φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς αναφέρθηκε η ερευνήτρια του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Καλλιόπη Στάρα, τονίζοντας την προαιώνια διαπίστωση πως τα δέντρα έχουν ψυχή. Μέσα από την κοινή τους συνύπαρξη και αλληλεξάρτηση με τον άνθρωπο, η ομιλήτρια παρουσίασε πλήθος ειδών και χαρακτηρισμών των δέντρων που σχετίζονται με παραδόσεις, όπως δέντρα κοσμικά, ιερά, θεραπευτικά, στοιχειωμένα, δαιμονισμένα, καλοΐσκιωτα κ.ά.
Στη δεύτερη συνεδρία, το πρωί του Σαββάτου 14 Σεπτεμβρίου, η θεματική της συζήτησης κινήθηκε γύρω από τις λαϊκές παραδόσεις της Πίνδου σε σχέση με τον χώρο και συντονιστή τον Στέφανο Τσιόδουλο, αναπληρωτή καθηγητή της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Ο Χρήστος Αγγελόπουλος (ιστορικός, υποψήφιος δρ του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, υπεύθυνος του Τμήματος Βιβλιοθήκης, Αρχείων και Εκδόσεων της Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών) παρουσίασε τις λαϊκές παραδόσεις που σχετίζονται με τις λίμνες που βρίσκονται στις κορυφές της Πίνδου, τις περίφημες δρακόλιμνες, όπου στα νερά τους ζει το ενδιαφέρον ουροδελές αμφίβιο, ο αλπικός τρίτωνας. Οι κάτοικοι των ορεινών περιοχών έπλασαν γύρω από τις λίμνες και τους τρίτωνες διάφορες δοξασίες για παράξενα πλάσματα, δράκους που μάχονταν μεταξύ τους, απώλειες ζώων και θησαυρούς, όπως εκείνη με τον Αλή Πασά Τεπελενλή που επιχείρησε να εξερευνήσει τα νερά της δρακόλιμνης της Τύμφης, ανεβάζοντας στο βουνό βάρκα!
Ο Νικόλαος Αναστασόπουλος (επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του Ιδρύματος της Βουλής) προχώρησε σε μια αντιπροσωπευτική εκλογή θρύλων και παραδόσεων για τη θαυμαστή μετακίνηση ιερών εικόνων στην Πίνδο. Η μετακίνηση και κυρίως ο τόπος όπου φανερωνόταν ή εντοπιζόταν κάποια εικόνα, αποτελούσε θεόσταλτη ένδειξη επιλογής σημείου για την ανέγερση θρησκευτικών προσκυνημάτων, ναών και μοναστηριών. Όπου πήγαινε η εικόνα εκεί υψωνόταν ο ναός.
Με την προβολή ενός ιδιαίτερου εικονογραφικού θεματολογίου, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών Χρήστος Μεράντζας μίλησε για τις εμφανίσεις του δαιμονικού στον εστιασμένο κόσμο της αγιότητας, αναλύοντας πώς ο λαϊκός κόσμος της Πίνδου αντιλαμβανόταν τον θάνατο και το δαιμονικό μέσα από το φυσικό και θρησκευτικό περιβάλλον, με κεντρικό σημείο το ανθρώπινο σώμα. Οι εικαστικές αναπαραστάσεις της Μέλλουσας Κρίσεως προβάλλουν τη δραματοποίηση της αμαρτίας και τον βασανισμό των αμαρτωλών, ώστε να κατευθύνουν τον πιστό σε έναν ενάρετο βίο μέσω του φόβου και της αποστροφής. Η κόλαση λειτουργεί ως τόπος ετερότητας, βίας και διαστροφής, σε αντίθεση με τον παράδεισο που υποδηλώνει σωτηρία, τάξη και αγνότητα, συγκροτώντας έτσι το αξιακό πλαίσιο της κοινότητας.
Μέσα από τη μακρόχρονη εμπειρία της έρευνας στο χώρο της Πίνδου και τους ανθρώπους της, η Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη (πρώην διευθύντρια, ομότιμη ερευνήτρια στο Κέντρον Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών) μετέφερε πολυσήμαντες εμπειρίες και καταγραφές, προσεγγίζοντας διεπιστημονικά το θέμα των λαϊκών παραδόσεων. Μεταξύ άλλων, χαρακτηριστικές είναι οι παραδόσεις που συνδέονται με το νερό και ειδικότερα τους ποταμούς, όπως εκείνη με τα τρία «αδελφά» ποτάμια της ευρύτερης περιοχής του Λάκμωνος.
Τέλος, ο γράφων, Θοδωρής Σιόντης (ιστορικός, δρ Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, επιστημονικός υπεύθυνος Πάρκου Εθνικής Συμφιλίωσης) παρουσίασε ορισμένες από τις πλέον σημαντικές παραδόσεις του όμορφου Νεστορίου μέσα τόσο από βιβλιογραφική όσο και από επιτόπια έρευνα. Το οικιστικό σύνολο του Νεστορίου αποτελείται από τρεις συνοικισμούς, όπου τοπωνύμια, ναοί και βρύσες συνδέονται με συναρπαστικές αφηγήσεις με ιερά σύμβολα, νεράιδες και ξωτικά, όπως η λάμια που κατοικεί στη σπηλιά του Κάστρου, του υψώματος από όπου κανείς έχει σκοπιά της ευρύτερης περιοχής. Ειδική αναφορά έγινε στο περίφημο έθιμο του σταυρού.
Μετά το πέρας των εργασιών, κοινή υπήρξε η αίσθηση στους συμμετέχοντες, ότι ήταν μια γόνιμη συνάντηση. Μια συνάντηση πλούσια σε πληροφορίες, ιδέες και προβληματισμό, όπου συζητήθηκε και αναδείχθηκε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, όπως οι θρύλοι, η μουσική, τα έθιμα, η αίσθηση του τόπου, η τοπική αρχιτεκτονική παράδοση στη σχέση τους με το βίωμα και τη μνήμη, το παρελθόν και το παρόν.