«Στην ίδια πόλη…» Συναντήσεις στην έκθεση
Φύλο και μνήμη: Χριστιανές και Εβραίες στην ίδια πόλη
Οι εκθέσεις του Ιδρύματος της Βουλής, τα τελευταία χρόνια, μέσα από τις παράπλευρες εκδηλώσεις τους, αναπτύσσουν παράλληλες διαδρομές, διευρύνοντας το φάσμα και την απήχησή τους. Με επίκεντρο το θέμα της εκάστοτε έκθεσης, εκδηλώσεις λόγου και μουσικής δίνουν την ευκαιρία σε ένα ευρύτερο κοινό να επισκεφθεί τον χώρο, να ακούσει ειδικούς, να απολαύσει την καλλιτεχνική δημιουργία, να συζητήσει και να αναπτύξει προβληματισμούς.
«Φύλο και μνήμη: Χριστιανές και Εβραίες στην ίδια πόλη» ήταν ο τίτλος της εκδήλωσης που πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 4 Απριλίου, στο πλαίσιο της έκθεσης «Στην ίδια πόλη: Χριστιανοί και Εβραίοι στη Θεσσαλονίκη» (συνδιοργανωτές το Ίδρυμα της Βουλής, η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης, το Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης και το Αρχείο Γ. Κωνσταντινίδη).
Μετά το καλωσόρισμα του γ.γ. του Ιδρύματος, καθηγητή Ευάνθη Χατζηβασιλείου, η διευθύντρια υπηρεσιών του Ιδρύματος και επιμελήτρια της έκθεσης Άννα Ενεπεκίδου αναφέρθηκε στους άξονες της έκθεσης, η οποία πρωτοπαρουσιάστηκε το 2022 στη Θεσσαλονίκη και συνεχίζει τη διαδρομή της, από τον Φεβρουάριο του 2024, στην Αθήνα. Στόχος μας, είπε, είναι να φωτίσουμε τη συμβίωση Εβραίων και Χριστιανών στη Θεσσαλονίκη, μέσα από την κοινή τους παρουσία στον πολιτισμό, την εκπαίδευση, τον αθλητισμό και την οικονομία. Η επίσκεψη στην έκθεση αποτελεί μια περιήγηση στην ατμόσφαιρα και την καθημερινότητα της πόλης, στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα, κατέληξε, δίνοντας τον λόγο στις δύο ομιλήτριες.
Η Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου (ομότιμη καθηγήτρια νεοελληνικής φιλολογίας στο Τμήμα Φιλολογίας του ΑΠΘ και μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής του Ιδρύματος της Βουλής) μίλησε με θέμα «Εβραίες γυναίκες της Θεσσαλονίκης: ιστορίες ζωής και προφορικές μαρτυρίες». Μας πρόσφερε ένα πανόραμα της γυναικείας καθημερινότητας Χριστιανών, Εβραίων και Μουσουλμάνων, ξεκινώντας από τα μέσα του 19ου αιώνα και φτάνοντας μέχρι τα μέσα του 20ού. Μέσα από μαρτυρίες και αφηγήσεις, ανασύστησε τους χώρους όπου έρχονταν σε επαφή οι γυναίκες των τριών κοινοτήτων, τις οποίες, παρά τις γλωσσικές και θρησκευτικές διαφορές, τις ένωνε η έμφυλη ταυτότητα, καθώς ζούσαν σε μια πατριαρχική κοινωνία. Παρουσίασε τις σύνθετες κοινωνικές διαφοροποιήσεις και τους έμφυλους περιορισμούς εντός της εβραϊκής κοινότητας (οι φτωχές Εβραίες είναι συνήθως καπνεργάτριες, τροφοί και υπηρέτριες, ενώ οι γυναίκες των ανώτερων στρωμάτων συμμετέχουν σε χορούς της Λέσχης, όχι όμως στην καθημερινότητά της, όπως οι σύζυγοί τους). Η ομιλήτρια αναφέρθηκε στη Φεντερασιόν και τις κινητοποιήσεις των εργατριών τη δεκαετία του 1910 και, τέλος, στον πόνο, την τρόμο και την εξόντωση που παράγει το καταλυτικό γεγονός της Γενοκτονίας, στα χρόνια της ναζιστικής Κατοχής.
Η Ρίκα Μπενβενίστε (καθηγήτρια ιστορίας στο Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας) μίλησε με θέμα «Για τη Λούνα από τη Θεσσαλονίκη». Συνεχίζοντας όσα είπε η Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, μετέφερε τον φακό από το γενικό στο ειδικό, από το συλλογικό στο ατομικό, παρουσιάζοντας την ιστορία της Λούνας (για την οποία έχει εκδώσει μια ομότιτλη μελέτη, το 2017). Η ατομική βιογραφία, και ειδικά η βιογραφία μιας «αφανούς», είπε, μπορεί να αποτελέσει σημαντικό εργαλείο για να αναδείξουμε συλλογικές τάσεις, νοοτροπίες και διαδρομές, να θέσουμε νέα ερωτήματα, να δούμε αθέατες όψεις. Η βιογραφία της Λούνας, συνέχισε, ανοίγει ένα μονοπάτι για να ξανασκεφτούμε τους Εβραίους και τις Εβραίες της Θεσσαλονίκης μέσα στην πόλη τους, τη Σοά, τη φτώχεια και τα «ανάποδα» μεταπολεμικά χρόνια, καθώς η ζωή της καθορίζεται από την τραγική εβραϊκή μοίρα του 20ού αιώνα. Αναζητώντας τα ίχνη της Λούνας, σε κτίρια και γειτονιές της Θεσσαλονίκης, ανακαλύπτουμε πώς η εβραϊκή παρουσία και μνήμη έχει διαποτίσει και σφραγίσει τους τόπους της πόλης.
Ακολούθησε συζήτηση με το κοινό, που επικεντρώθηκε σε θέματα όπως η σημασία του βιώματος στην ιστορική γραφή, η «επιστροφή» του ιστορικού σε γενέθλιους τόπους και παιδικές μνήμες μέσα από το έργο του, ο ρόλος των έμφυλων και εθνοτικών φραγμών στην κοινωνικότητα των Εβραίων γυναικών της Θεσσαλονίκης, η γενεαλογία των μαρτυριών για το Ολοκαύτωμα, η σχέση μνήμης και ιστορίας.